آیا احادیث رسول اکرم صلی الله علیه وسلم وحی الهی است؟

نخست باید هر مسلمان ایمان ویقین کامل داشته باشد که سنت مطهر اعم از سخنان، افعال وتقریرات صحیح و ثابت شده از پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم یکی از دو بخش وحی الهی است که بر آنجناب صلی الله علیه وسلم نازل می شده است و بخش دیگر آن قرآن کریم است.

البته تفاوت میان سنت و قرآن تنها در یک چیز است که قرآن کریم کلام الله تعالی است که با لفظش بر پیامبر اکرم صلی الله و علیه و سلم نازل شده است. اما سنت، وحی الهی بوده لفظش از رسول الله صلی الله علیه وسلم با معنا و مضمون به امت نقل شده است.

سنت واحاديث رسول اکرم صلى الله عليه وسلم در رابطه با قرآن مجيد وظائف متعددي را ايفا مي كند. سنت، آن دسته از آياتي كه براي فهم ودرك صحيح آنها احتياج به توضيح بيشتري وجود دارد را توضيح مي دهد. نقش پيامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در تفسير قرآن كريم این بود که مجمل را بيان ومطلق را مقيد ومقيد را مطلق وبعضي اوقات عام را تخصص وخاص را تعميم مي كرد، و عام احكامي را بنا مي کرد كه در قرآن کریم هيچ اشاره اي به آنها نشده است. ایشان صلی الله علیه وسلم تمام اين كارها را به وحي ودستور الله متعال انجام مي داد، طوریکه الله متعال می فرماید:

{وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى* إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى* عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى} (النجم: 3 – 5)
«و از روی هوی و هوس سخن نمی‌گوید.* نیست این کلام مگر پیغام الهی که به او وحی می‌شود.* (ملک) بس نیرومند آن را به او آموخته است».

طوریکه معلوم است قرآن کریم جمله جمله وآيه آيه جهت بيان توحيد وفرضهاي ديني وبر حسب وقايع نازل مي شد، وبرخي از آن آيت ها به عقائد وبرخي ديگر به احكام متعلق بود، وبعضي از آن مقدم وبعضي متاخر وناسخ آيه قبلي بود، و پيامبر اکرم صلی الله علیه وسلم مجمل را بيان وناسخ را از منسوخ جدا مي كرد وبه اصحاب شناسايي مي كرد وآنها آن را مي شناختند، وسبب نزول ومقتضي حال آيات را مي دانستند.
پس از اين مقدمه وآشنايي با موضع اهل سنت وجماعت در قبال فرمايشات واحاديث رسول الله صلى الله عليه وسلم، اكنون نگاهي به آیات و احادیثی مي افكنيم که جایگاه و مقام و منزلت و وحی بودن سنت مطهر را بطور آشکار در تشریع اسلامی بیان می کند:

اول: مقام و منزلت و وحی بودن سنت از قرآن کریم:
الله متعال می فرماید: {قُلْ إِنَّمَا أُنذِرُكُم بِالْوَحْيِ وَلَا يَسْمَعُ الصُّمُّ الدُّعَاء إِذَا مَا يُنذَرُونَ} (انبیاء: ۴۵) (بگو من شما را تنها به وسیلۀ وحی هشدار می‌دهم و چون کران بیم داده شوند دعوت را نمی‌شنوند). در این آیت صراحتا بیان شده که رسول اکرم صلی الله علیه وسلم بوسیله وحی مردم را هشدار می داد.

و می‌فرماید: {هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ} (الجمعة: 2) «اوتعالی ذاتی است که از میان بیسوادان، پیغمبری را برانگیخته است و به سویشان گسیل داشته است تا آیات الله را برای ایشان بخواند و آنان را پاک بگرداند و به ایشان کتاب (قرآن) و حکمت (سنت) را می‌آموزد».

امام شافعی رحمه الله در کتاب «الرّسالة» فرموده است: «از عالمان به قرآن شنیدم که می‌گفتند: حکمت همان سنت رسول‌الله صلی الله علیه وسلم است». الرسالة از امام شافعی ص (34).

و می‌فرماید: {وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ} (النحل: 44) «و قرآن را بر تو نازل کردیم تا برای مردم چیزی را که برای آنان فرستاده شده است بیان کنی، و تا آنان تفکر کنند».

قرطبی رحمه الله گفته است: « {لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ} یعنی احکام و وعد و وعیدی که در این کتاب آمده را با گفتار و کردارت برای مردم بیان می‌کنی چرا که رسول ‌اکرم صلی الله علیه وسلم از سوی الله تبیین‌گر مراد وی درباره احکام نماز و زکات و دیگر اموری است که بصورت مُجمَل آمده و تفصیل داده نشده است». تفسیر قرطبی سورۀ النحل.

ابن عبدالبر در جامع بیان العلم وفضله (۲/ ۱۹۰) می‌گوید: «بیان از سوی پیامبر صلی الله علیه وسلم بر دو نوع است:
بکی بیان آنچه در قرآن به صورت مجمل وارد شده، مانند نمازهای پنجگانه در وقت آن و سجود و رکوع و دیگر احکام آن.
دوم: احکامی افزون بر آنچه در قرآن آمده است مانند تحریم ازدواج با زن و عمه و خالۀ وی در آن واحد».

**دوم: مقام و منزلت و وحی بودن سنت از احادیث نبوی:

از مقدام بن معدیکرب رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: “أَلَا إِنِّي أُوتِيتُ الْكِتَابَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ، أَلَا إِنِّي أُوتِيتُ الْقُرْآنَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ، أَلَا يُوشِكُ رَجُلٌ يَنْثَنِي شَبْعَانًا عَلَى أَرِيكَتِهِ يَقُولُ: عَلَيْكُمْ بِالْقُرْآنِ، فَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَلَالٍ فَأَحِلُّوهُ، وَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَرَامٍ فَحَرِّمُوهُ،…) مسند امام احمد (17174)

«بدانید که قرآن و مانند آن همراه قرآن به من داده شده است، بدانید بزودی مردی که به تختش تکیه زده است می‌گوید: به قرآن چنگ بزنید و هر حلالی را که در قرآن یافتید حلال بدانید و هر حرامی را که در آن یافتید حرام نمایید».

و در حدیث دیگر با سیاق نهی آمده که: «لَا أُلْفِيَنَّ أَحَدَكُمْ مُتَّكِئًا عَلَى أَرِيكَتِهِ يَأْتِيهِ الْأَمْرُ مِنْ أَمْرِي مِمَّا أَمَرْتُ بِهِ أَوْ نَهَيْتُ عَنْهُ فَيَقُولُ لَا نَدْرِي مَا وَجَدْنَا فِي كِتَابِ اللَّهِ اتَّبَعْنَاهُ». سنن ابو داود (4605) و سنن ابن ماجه (12). «یکی از شما را نیابم که بر تخت خویش تکیه داده است و چون امر من از آنچه که به آن فرمان داده یا از آن نهی کرده‌ام به او می‌رسد می‌‌گوید: ما نمی‌دانیم! بلکه آنچه را که در کتاب الله یافته‌ایم از آن پیروی می‌کنیم».

حسان بن عطیه رحمه الله می‌گوید: “جبرئیل سنت را همانند قرآن بر پیامبر صلی الله علیه وسلم نازل می‌کرد”. سنن دارمی (۵۸۸) و الکفایة از خطیب بغدادی (۱۲) و حافظ ابن حجر در فتح الباری (۱۳/ ۲۹۱) به بیهقی ارجاع داده و گفته است: با سندی صحیح روایت شده است.

** سوم: اجماع امت بر اعتبارِ منزلت و وحی بودن سنت مطهر:
علائی رحمه الله گفته است: «علماء در تمام دوران در اثبات احکام بر التزام به آیات قرآن عظیم و احادیث سنت متفق هستند». تلقیح الفهوم فی تنقیح صیغ العموم از علائی ص(397)
ابن‌قیم رحمه الله گفته است: «مردم اجماع دارند بر اینکه رجوع به الله همان رجوع به کتابش و رجوع به رسول نیز رجوع به خود او در زمان حیاتش و به سنتش پس از وفاتش است». إعلام الموقعین از ابن قیم (1/39).