نجات از آتش دوزخ با نصف خرما

بسم الله والحمد لله والصلاة والسلام علی رسول الله صلی الله علیه وسلم وعلی آله وصحبه أجمعین.

از صحابی جلیل عدی بن حاتم رضی الله عنه روایت شده که رسول الله صلی الله علیه و سلم سخن از آتش به میان آوردند  چهره شان را برگرداندند و از آن پناه برد، سپس دوباره درباره آتش سخن گفتند و چهره شان را بر گرداندند و از آن پناه بردند. سپس فرمودند: خود را از آتش دوزخ دور نگهدارید، اگر چه با صدقه دادن نصف خرمایی باشد. و اگراین نیز مقدور نبود با سخن پسندیده)[1].

 

و در روایت دیگر فرمودند: (هر کدام از شما بدون وجود مترجم با پروردگارش سخن خواهد گفت، آن گاه به راست و چپ خود نگاه خواهد کرد وچیزی جز کردارهایش را نمی بیند و به  پیش رویش نگاه خواهد کرد پس چیزی جز آتش دوزخ وجود ندارد. پس با نصف دانه خرما هم که شده خود را از دوزخ دور نمایید، و اگراین نیز مقدور نبود با سخن پسندیده)[2].

شرح حدیث:

به راستی که رسول الله صلی الله علیه و سلم در هر فرصتی که به دست می آوردند امتش را از آتش جهنم بر حذر می داشتند که نشان دهنده شفقت و دل سوزی ایشان به امتش است. و این حدیث شریف که صحابی بزرگوار عدی بن حاتم رضی الله عنه آن را نقل کرده یکی از این تحذیرات به حساب می آید که در آن رسول الله صلی الله علیه و سلم عملی را به امتش یاد می دهد که اگر امت آن را انجام دهد از آتش جهنم به دور خواهد ماند.

 

در این حدیث همان طور که عدی بن حاتم رضی الله عنه فرمود: رسول الله صلی الله علیه و سلم آتش دوزخ را به یاد آوردند و چهره شان را برگرداندند مانند کسی که در حال دیدن جهنم است و صورتش را بر می گرداند و از آن به الله پناه می برد. سپس امتش را برای نجات از این آتش راهنمایی می کند.  پس می فرمایند: “خود را از آتش دوزخ دور نگهدارید، اگر چه با صدقه دادن نصف خرمایی باشد. و اگراین نیز مقدور نبود با سخن پسندیده”. به عبارت دیگر: با هر چیزی خود را از آتش دوزخ دور نمایید و لو با صدقه دادن مال بسیار کم مثلا با نصف خرما و اگر آن را هم نداشتید با اخلاق نیک؛ خود را نجات دهید.

 

 

که این توصیف انسان را به انجام هر عمل نیکی چه زیاد و چه کم حتی اگر آن عمل نیک؛ به زبان آوردن یک سخن پسندیده باشد، ترغیب و تشویق می کند. در نتیجه از آتش جهنم نجات می یابد. حافظ ابن حجر رحمه الله می فرماید: این حدیث مسلمان را به صدقه دادن به هر اندازه ای که باشد تشویق و ترغیب می کند. و همچنین نشان دهنده این است که مسلمان نباید صدقه ای را که مقدار آن کم است؛ کوچک شمارد. بلکه باید بداند؛ همان صدقه اندک هم او را از آتش جهنم حفظ خواهد کرد.

 

و شخصی که به صدقه دادن عادت کرده به مقدار آن نگاه نمی کند بلکه هر چه در توانش دارد؛ به عنوان صدقه می دهد. در نتیجه ممکن است یکبار مال زیادی را صدقه دهد و بار دیگر مال کم. همان طور که ام المؤمنین عایشه صدیقه رضی الله عنها می کردند. روایت شده روزی در هنگام افطار فقیری در خانه ایشان را به صدا در آوردند و از ایشان غذایی خواستند ایشان هم تمام افطاری خویش را به فقیر دادند و روزی هم فقیری نزد ایشان آمدند و ایشان چیزی جز یک دانه انگور نداشتند پس آن را به فقیر صدقه دادند.

سخن پسندیده صدقه است

به زبان آوردن سخن نیک و پسندیده از جمله بهترین اعمال نیک به حساب می آید. زیرا رسول الله صلی الله علیه و سلم سخن نیک را به صدقه به مال تشبیه کرده است که وجه تشبیه آن عبارت است از اینکه وقتی متصدق به فردی صدقه می دهد آن شخص خوشحال می شود همچنین وقتی به کسی سخن نیکی می گوییم طرف مقابل خوشحال می شود. علاوه بر این هر دوی آن باعث از بین رفتن حقد و کینه و به وجود آمدن محبت و دوستی می گردد. همان طور که الله عزوجل فرموده: (همواره به نیکوترین وجهی پاسخ ده، تا کسی که میان تو و او دشمنی است چون دوست مهربان، تو گردد)[4].

 

فواید حدیث:

ـ تشویق به انجام اعمال صالح بسیار، و دوری از اعمال گناه، و اینکه صدقه برای مؤمن مانند حجابی است در مقابل آتش دوزخ اگر چه مقدار آن بسیار کم باشد تا جایی که به زبان آوردن سخن نیک هم صدقه به حساب می آید.

 

ـ این حدیث دلیل بر این است که تمام انسان ها در روز قیامت با الله سبحانه و تعالی سخن خواهد گفت. چنان که الله جل و علا در قرآن می فرماید: (ای انسان! تو پیوسته با تلاش بی امان و رنج فراوان به سوی پروردگار خود رهسپاری، و سرانجام او را ملاقات خواهی کرد)[5].

ـ سخن نیک شامل هر سخنی است که باعث نزدیک شدن به الله عزوجل می شود. و همانطور که شیخ ابن عثیمین رحمه الله می فرماید: سخن نیک دو نوع است. نوع اول  سخنی است که در ذات نیک است و نوع دیگر به دلیل هدفش نیک است. اما نوع اول؛ همان ذکر الله سبحانه و تعالی است مانند گفتن لا اله الا الله، الله اکبر، الحمدالله، لا حول ولا قوة الا بالله و غیره  که بهترین ذکر؛ قراءت قرآن است. اما نوع دوم شامل هر سخن مباحی می شود مانند صحبت کردن با مردم به قصد خوشحال کردن آنان. که چنین سخنانی با اینکه در ذات نیک نیستند اما به خاطر هدف آن که همان خوشحال شدن برادرت می شود، و چون خوشحال کردن دیگران از اعمال نزدیک شدن به الله عزوجل است؛ سخن نیک به حساب می آید.

 

و بر عکس سخن ناپسند باعث ناراحت شدن قلب و دل گیر شدن می شود. الله عزوجل می فرماید: (به سبب رحمت پروردگار است که تو با آنها اینچنین خوش خوی و مهربان هستی اگر تند خو و سخت دل می بودی از گرد تو پراکنده می شدند)[6].

 

و در آخر از الله جل و علا می خواهیم که همه ما را در کلام نیک موفق گرداند و ما را از آتش دوزخ حفظ نماید.

---

مترجم: ام محمد

[1] ـ صحیح بخاری و مسلم: “أن النبی صلی الله علیه وسلم ذکر النار فأشاح بوجهه فتعوذ منها، ثم ذکر النار فأشاح بوجهه فتعوذ منها، ثم قال : اتقوا النار ولو بشق تمرة، فمن لم یجد فبکلمة طیبة”.
[2] ـ صحیح بخاری ومسلم: “ما منکم من أحد إلا سیکلمه ربه لیس بینه وبینه ترجمان فینظر أیمن منه فلا یری إلا ما قدم، وینظر أشأم منه فلا یری إلا ما قدم، وینظر بین یدیه فلا یری إلا النار تلقاء وجهه، فاتقوا النار ولو بشق تمرة، فمن لم یجد فبکلمة طیبة”.
[3] ـ زلزله:7: ” فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ”.
[4] ـ فصلت:34: ” ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ”.
[5] ـ انشقاق:6: ” یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَیٰ رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ”.
[6] ـ آل عمران: 159: ” فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ”.
منبع: نوار اسلام