آنچه در ابتدای وصیت نوشته می‌شود
از انس(ص) روایت است: اصحاب پیامبر(ص) در ابتدای وصیت‌هایشان می‌نوشتند: «بسم الله الرحمن الرحیم، این وصیتی است که فلانی پسر فلانی کرده است، شهادت می‌دهم که هیچ معبود بر حقی که سزاوار عبادت باشد جز الله نیست، یکتا است و هیچ شریکی ندارد، و اینکه محمد بنده و فرستاده او است، و اینکه قیامت برپا خواهد شد، هیچ شکی در آن نیست، و خداوند مردگان را زنده می‌کند، و به کسانی از خانواده‌ام که بعد از من به جای می‌مانند وصیت می‌کنم که اگر ایمان دارند تقوای خدا را پیشه کنند و رابطه بین خود را اصلاح، و از خدا و رسول او اطاعت نمایند، و آنها را وصیت می‌کنم به آنچه ابراهیم و یعقوب فرزندان خود را وصیت کردند: ) یَا بَنِیَّ إنَّ اللهَ اصطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إلاَّ وَأنُتم مُسلِمُونَ («ای پسرانم خداوند دین (اسلام) را برای شما برگزیده، پس نمیرید مگر اینکه مسلمان باشید».[1]
چه زمانی وصیت عملی می‌شود؟
مورد وصیت بعد از وفات وصیت کننده و پس از پرداخت بدهیهایش، به موصی له (فردی که برای او وصیت شده) تعلق می‌گیرد، و در صورتی که بدهی‌اش تمام ترکه و مالش را در برگیرد، چیزی به (موصی له) نمی‌رسد:
از علی روایت است: (قضی رسول الله(ص) بالدین قبل الوصیه، و أنتم تقرؤنها من بعد وصیة یوصی بها أو دین)[2] «پیامبر(ص) به پرداخت بدهی قبل از اجرای وصیت حکم کرد، در حالی که شما می‌خوانید ) مِن بَعدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَا أو دَینٍ ( «حق (موصی له)، پس از وصیتی که بدان وصیت شده و پرداخت بدهی‌هایی که بر عهده میت است، داده می‌شود».
[1]) صحیح : [الإرواء 1647]، قط (16/154/4)، هق (287/6).[2]) حسن : [ص. جه 2195]، [الإرواء 1667]، جه (2715/906/2)، ت (2205/294/3).
یادآوری
اول
چون اکثر مردم این زمان در مسایل دینی بویژه در مسایل مربوط به احکام جنائز مرتکب بدعت می‌شوند، لذا بر مسلمان واجب است وصیت کند که طبق سنت نبوی تجهیز و تدفین شود، تا به فرموده خداوند متعال عمل کرده باشد:
( یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أنفُسَکُم وَ أهلِیکُم نَاراً وَ قُودُهَا النَّاسُ وَ الحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلاَئِکَةٌ غِلاَظٌ شِدَادٌ لاَیَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَایُؤْمَرُونَ )
(تحریم: 6)
«ای مؤمنان،خود و اهل و خانواده خویش را از آتش دوزخی برکنار دارید که افزوزینه آن انسان ها و سنگ‌ها است، فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که خشن و سختگیر و زورمند و توانا هستند، از خدا در آنچه بدیشان دستور داده است نافرمانی نمی‌کنند و همان چیزی را انجام می‌دهند که بدان مأمور شده‌اند».
لذا اصحاب پیامبر(ص) به این امر وصیت می‌کردند، و آثار زیادی از آنها در این باره نقل شده است، از جمله:
از عامر بن سعد بن ابی وقاص روایت است: پدرم هنگام بیماریی که بر اثر آن فوت کرد گفت: (ألحدوا لی لحدا وانصبوا علی اللبن نصبا، کما صنع برسول الله(ص))[1] «لحدی برایم بسازید و خشتی را بر رویم نصب کنید همچنانکه برای پیامبر(ص) این کار شده است».
دوم
اگر مردی فرع وارثی داشته باشد و در زمان حیات او بمیرد بر آن مرد واجب است که وصیت کند تا به اندازه سهم متوفی به فرزندان این فرع داده شود، یا وصیت کند که قسمتی از دارایی‌اش در حدود یک سوم – هرچند یک سوم هم زیاد است – برای آنان در نظر گرفته شود، و اگر فوت کرد و برای فرزندان فرزندش به اندازه‌ای که بر او واجب بوده تا برای آنان وصیت کند، وصیت نکرد، به آنان داده شود؛ چون این قرضی است برگردن میت، اگر فوت کرد و برای آنان حقی را تعیین نکرد، این قرض ضایع نمی‌شود. امروز
[1]) مراجعه شود به احکام الجنائز ألبانی (ص 8).