واجبات نماز
1- تکبیرات انتقال از رکنی به رکنی دیگر و گفتن (سمع الله لمن حمده ربنا و لک الحمد)
از ابوهریره روایت است: (ان رسول الله(صلى الله عليه وسلم) إذا قام إلی الصلاة یکبر حین یقوم، ثم یکبر حین یرکع، ثم یقول: سمع الله لمن حمده، حین یرفع صلبه من الرکعة، ثم یقولو هوقائم: ربنا لک الحمد، ثم یکبر حین یهوی، ثم یکبر حین یرفع رأسه، تم یکبر حین یسجد، ثم یکبر حین یرفع رأسه، ثم یفعل ذلک فی الصلاة کلها حتی یقضیها، و یکبر حین یقوم من الثنتین بعد الجلوس) [1]. «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) وقتی که می‌خواست نماز بخواند، هنگامی که می‌ایستاد می‌فرمود: الله اکبر، سپس وقتی به رکوع می‌رفت، الله أکبر می‌گفت و هنگام بلند شدن از رکوع می‌فرمود: سمع الله لمن حمده و وقتی راست می‌ایستاد می‌فرمود: ربنا لک الحمد. سپس وقتی برای سجده فرود می‌آمد می‌فرمود الله اکبر، و وقتی سرش را از سجده بلند می‌کرد و می‌فرمود الله اکبر و وقتی به سجده می‌رفت می‌فرمود: الله اکبر و وقتی سرش را بلند می‌کرد و می‌فرمود الله اکبر سپس این کار را تا پایان نمازش انجام می‌داد و پس از تشهد اول، هنگام بلند شدن به رکعت سوم الله اکبر می‌گفت. پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در حدیثی دیگر فرموده است: (صلوا کما رأیتمونی أصلی)[2]«نماز بخوانید همانطور که مرا دیدید نماز می‌خوانم».
و به کسی که نمازش را بد خوانده بود دستور داد که در بین ارکان نماز الله اکبر بگوید و فرمود: (إنه لاتتم صلاة لأحد من الناس حتی یتوضا فیضع الوضوء – یعنی مواضعه – ثم یکبر و یحمد الله عزوجل ویثنی علیه، و یقرأ بما شاء من القرآن ثم یقول: الله اکبر، ثم یسجد حتی تطمئن مفاصله، ثم یقول: الله أکبر، و یرفع رأسه حتی یستوی قاعدا، ثم یقول: الله أکبر، ثم یسجد حتی تطمئن مفاصله .. ثم یرفع رأسه فیکبر، فإذا فعل ذلک فقد تمت صلاته)[3] «نماز هیچ یک از مردم کامل نمی‌شود مگر اینکه به خوبی وضو بگیرد (یعنی به خوبی اعضای وضویش را بشوید) سپس الله اکبر بگوید و حمد و ثنای خدا را به جای آورد و هر اندازه که خواست قرآن بخواند، سپس الله أکبر گفته، به رکوع رود بطوریکه مفاصلش آرام گیرند، سپس سمع الله لمن حمده بگوید بطوریکه راست بایستد، سپس الله أکبر گفته و به سجده برود بطوریکه مفاصلش آرام گیرند، سپس الله أکبر بگوید و سرش را (از سجده) بلند کند بطوریکه راست بنشیند سپس الله أکبر بگوید و (دوباره) سجده کند بطوریکه مفاصلش آرام گیرند سپس سرش را بلند کند و الله أکبر بگوید و وقتی که این کارها را انجام داد نمازش کامل شده است».
2- تشهد اول
از ابن مسعود(رض) روایت است که رسول الله(صلى الله عليه وسلم) فرمود:
(إذا قعدتم فی کل رکعتین فقولوا: التحیات لله، و الصلوات و الطیبات، السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته، السلام علینا و علی عباده الله الصالحین، أشهد أن لا إله إلا الله، و أشهد أن محمدا عبده و رسوله، ثم لیتخیر أحدکم من الدعاء أعجبه إلیه، فلیدع به ربه عزوجل)[4] «در هر دو رکعت که نشستید بگویید: سلام، دعا و هر کلام پاکی به خداوند متعال اختصاص دارد، سلام خدا بر شما باد ای پیامبر خدا، سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا، شهادت می‌دهم که هیچ معبود بر حقی غیر از الله نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده اوست. سپس هر دعایی را که دوست دارد انتخاب کند و با آن پروردگارش را بخواند».
و پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به کسی که نمازش را به صورت ناصحیح خوانده بود دستور داد که تشهد اول را بخواند و فرمود: (فإذا جلست فی وسط الصلاة فاطمئن و افترش فخذک الیسری ثم تشهد)[5] «وقتی که در وسط نماز نشستی آرام بگیر و پای چپت را پهن کن (و روی آن بنشین) سپس تشهد بخوان».
3- بر نمازگزار واجب است که در وقت نماز خواندن، ستره‌ای در جلوی سجده‌گاهش قرار دهد تا مانع عبور دیگران از جلو نمازگزار و مانع نگاه کردن او به آن سوی ستره شود
از سهل بن ابی حثمه روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:
(إذا صلی أحدکم فلیصل إلی سترة، ولیدن منها، لایقطع الشیطان علیه صلاته).[6]
«هرگاه یکی از شما خواست نماز بخواند، رو به ستره نماز بخواند و به آن نزدیک شود تا شیطان نمازش را قطع نکند».
از ابن عمر روایت است که پیامبر خدا(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (لاتصل إلا إلی سترة، ولاتدع أحدا یمر بین یدیک، فإن أبی فلتقاتله، فإن معه القرین)[7] «نماز نخوان مگر رو به ستره و به کسی اجازه نده که از جلوی نماز شما عبور کند و اگر اصرار بر عبور (از جلو نمازت) کرد با او بجنگ چون شیطان با اوست».
ستره، با دیوار یا ستون یا عصایی که در زمین فرو برده شده و یا وسیله‌ی سواری (مانند شتر را) اگر در مقابل خود قرار دهد و نماز بخواند تحقق پیدا می‌کند، و کمترین اندازه ستره شرعی به اندازه پشتی پالان شتر است.(*)
به دلیل حدیث موسی بن طلحه که از پدرش روایت کرده: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:
(إذا وضع أحدکم بین یدیه مثل مؤخرة الرحل فلیصل، و لایبال من مر وراء ذلک)[8] «هرگاه یکی از شما چیزی به اندازه پشتی پالان شتر را روبروی خود قرار دهد نمازش را بخواند و کسی که از آنسوی آن عبور می‌کند توجه نکند».
نزدیک شدن نمازگزار به ستره
از بلال روایت است: (أنه(صلى الله عليه وسلم) صلی و بینه و بین الجدار نحو من ثلاثة أذرع)[9] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز خواند در حالی که فاصله‌ی بین او و دیوار حدود سه ذراع[10] بود».
از سهل بن سعد روایت است: (کان بین مصلی رسول الله(صلى الله عليه وسلم) و بین الجدار ممر الشاة)[11] «بین محل سجده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) و دیوار به اندازه عبور گوسفندی فاصله بود».
هرگاه ستره‌ای انتخاب کرد اجازه ندهد چیزی میان او و ستره‌اش عبور کند
از ابن عباس روایت است: (أن النبی(صلى الله عليه وسلم) کان یصلی فمرت شاة بین یدیه، فساعاها إلی القبله حتی ألزق بطنه بالقبلة)[12] «در حالیکه پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز می‌خواند، گوسفندی خواست از جلوش عبور کند، قبل از رسیدن گوسفند پیامبر(صلى الله عليه وسلم) به طرف قبله حرکت کرد تا شکمش را به قبله (دیوار) چسباند».
از ابوسعید خدری روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا کان أحدکم یصلی فلایدغ أحدا یمر بین یدیه، ولیدرأه ما استطاع، فإن أبی فلیقاتله فإنما هو شیطان)[13] «هرگاه یکی از شما نماز خواند اجازه ندهد کسی از جلویش عبور کند، تا می‌تواند مانع او شود (برای اینکه از جلوی نمازش عبور نکند) و اگر سرپیچی کرد با او بجنگد زیرا او شیطان است».
عبور خر، زن و سگ سیاه از جلوی نمازگزار، در صورت نگذاشتن ستره نماز را باطل می‌کند
از عبدالله بن صامت از ابوذر روایت است که گفت: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا قام أحدکم یصلی، فإنه یستره إذا کان بین یدیه مثل آخرة الرحل، فإذا لم یکن بین یدیه مثل آخرة الرحل فإنه یقطع صلاته الحمار والمرأة و الکلب الأسود، قلت: یا أبا ذر! مابال الکلب الأسود من الکلب الأحمر من الکلب الأصفر؟ قال: یا ابن أخی، سألت رسول الله(صلى الله عليه وسلم) کما سألتنی فقال: الکلب الأسود شیطان)[14] «هرگاه یکی از شما برای نماز ایستاد و در جلویش چیزی مانند پشتی پالان شتر وجود داشت برای او ستره به حساب می‌آید، و اگر در جلویش چیز مانند پشتی پالان شتر وجود نداشت، عبور خر، زن، و سگ سیاه نمازش را باطل می‌کند، گفتم (عبدالله بن صامت) ای ابوذر: سگ سیاه با سگ سرخ و زرد چه تفاوتی دارد؟ گفت: ای برادرزاده‌ام همین سؤالی را که از من کردی من از پیامبر(صلى الله عليه وسلم) پرسیدم، فرمود: سگ سیاه شیطان است».
حرمت عبور از جلوی نمازگزار
از ابوجهیم روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:(لو یعلم المار بین یدی المصلی ماذا علیه، لکان أن یقف أربعین خیرا له من أن یمر بین یدیه)[15] «آن کسی که از جلوی نمازگزار عبور می‌کند اگر می‌دانست که مرتکب چه گناهی شده، چهل (سال، ماه، یا روز)…؟ توقف را بر عبور از جلوی نمازگزار ترجیح می‌داد».
ستره‌ی امام برای مأموم ستره است
از ابن عباس روایت است که گفت: (أقبلت راکبا علی أتان و أنا یومئذ قد ناهزت الاحتلام و رسول الله(صلى الله عليه وسلم) یصلی بالناس بمنی، فمررت بین یدی الصف، فنزلت فأرسلت الأتان ترتع، و دخلت فی الصف، فلم ینکر ذلک علی أحد)[16] «در حالی که سوار بر ماده خری بودم و در آستانه رسیدن به سن بلوغ قرار داشتم، آمدم و پیامبر(صلى الله عليه وسلم) را دیدم که در منی برای مردم نماز می‌خواند، از جلوی صف عبور کردم، و پایین آمدم و ماده خر رارها کردم تا بچرد و من داخل صف شدم و هیچ کس مرا از این کار منع نکرد».
[1]) متفق علیه : خ (289/272/2)، م (392-28-/293/1)، نس (233/2).
[2]) صحیح : [الإرواء 262]، خ (631/111/2).
[3]) صحیح : [ص. د 763]، د (842/99 و 100/3).
[4]) صحیح : [الإرواء 336]، نس (238/2).
[5]) صحیح : [ص. د 766]، د (845/102/3).
[6]) صحیح [ص. نس 722]، کم (251/1)، این لفظ مستدرک حاکم است، د (681/388/2)، نس (62/2)، ابوداود و نسائی این حدیث را با لفظ «إذا صلی أحدکم إلی سترة …» روایت کرده‌اند.
[7]) صحیح : [صفة الصلاة 62]، خز (800/9/2).
*) پشتی پالان شتر به اندازه یک ذراع می‌باشد یعنی ارتفاع ستره باید از یک ذراع کمتر نباشد «مترجم».
[8]) صحیح : [مختصر م 339]، م (449/358/1)، ت (334/210/1)، د (671/380/2) بنحوه.
[9]) صحیح : صفة الصلاة 62]، خ (506/579/1).
[10]) هر ذراع (45) سانتیمتر است.
[11]) متفق علیه : خ (496/574/1)، م (508/364/1)، د (682/389/2) بنحوه.
[12]) صحیح : [صفة الصلاة 64]، خز (827/20/2).
[13]) صحیح : [مختصر م 338]، م (505/362/1).
[14]) صحیح : [ص. ج/ 719]، م (510/365/1)، نس (63/2)، ت (337/212/1)، د (688/394/2).)، م (
[15]) متفق علیه : خ (510/584/1)، م (507/363/1)، د (687/393/2)، ت (235/210/1)، نس (66/2)، جه (945/304/1).
[16]) متفق علیه (504/361/1)، د (701/402/2)، خ (493/571/1)، بخاری این حدیث را با اضافه «عنی إلی غیرجدار» روایت کرده است.
این روایت غیر جدار را نفی نمی‌کند؛ چون پیامبر در فضا نماز نمی‌خواند مگر اینکه عصایی را جلویش نصب کرد.
