نماز مسافر
قصر نمازهای ظهر، عصر و عشا بر مسافر واجب است
خداوند متعال می‌فرماید:
( وَ إذَا ضَرَبتُم فِی الأرضِ فَلَیسَ عَلَیکُم جُنَاحٌ أنْ تَقصُرُوا مِنَ الصَّلاَةِ إنْ خِفتُم أنْ یَفتِنَکُمً الَّذِینَ کَفَرُوا ) (نساء: 101)
«هرگاه در زمین به مسافرت پرداختید و نماز را کوتاه خواندید گناهی بر شما نیست اگر ترسیدید که کافران بلایی به شما برسانند و به فتنه‌ای گرفتارتان گردانند».
از یعلی بن امیه روایت است: از عمر بن خطاب درباره آیه: ) إنْ خِفتُم أنْ یَفتِنَکُمً الَّذِینَ کَفَرُوا ( سؤال کردم و گفتم: با توجه به این آیه قصر نماز به وقتی اختصاص دارد که از کافران در امان نباشیم ولی الان مردم در امنیت هستند، عمر گفت: من هم مثل تو از این امر شگفت‌زده شدم و از پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در این باره سؤال کردم، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (صدقة تصدق الله بها علیکم فاقبلوا صدقته) [1] «صدقه‌ای است که خداوند به شما داده است، پس صدقه‌اش را قبول کنید».
از ابن عباس روایت است: (فرض الله الصلاة علی لسان نبیکم(صلى الله عليه وسلم) فی الحضر أربعا وفی السفر رکعتین و فی الخوف رکعة)[2] «خداوند از زبان پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز را بر شما؛ در حضر چهار رکعت، در سفر دو رکعت و هنگام ترس، یک رکعت واجب کرده است».
از عمر روایت است: (صلاة السفر رکعتان، و صلاة الجمعة رکعتان و الفطر و الأضحی رکعتان تمام غیر قصر، علی لسان محمد(صلى الله عليه وسلم))[3] «اززبان محمد(صلى الله عليه وسلم) نماز سفر دو رکعت و نماز جمعه دو رکعت و نماز عید فطر و قربان دو رکعت است، کامل‌اند، نه قصر».
از عایشه روایت است: (الصلاة أول مافرضت رکعتین، فأقرت صلاة السفر، وأتمت صلاة الحضر)[4] «ابتدا که نماز فرض شد، دو رکعت، دو رکعت بود، نماز سفر به حال خود (دو رکعتی) باقی ماند و نماز حضر کامل (چهار رکعتی) شد».
از ابن عمر روایت است: با پیامبر(صلى الله عليه وسلم)، ابوبکر، عمر و عثمان مسافرت کرده‌ام و ندیده‌ام که هیچکدام از آنها تا وقتی که فوت کردند از دو رکعت بیشتر بخوانند. و خداوند می‌فرماید:
( لَقَد کَانَ لَکُم فِی رَسُولِ اللهِ أسوةٌ حَسَنَةًٌ ) (احزاب: 21)
«به راستی رسول الله برای شما الگوی خوبی است».[5]
مسافت قصر
علما در تعیین مسافت قصر اختلاف نظر بسیار دارند، به طوری که ابن منذر و دیگران در این باره بیشتر از بیست قول را ذکر کرده‌اند، قول راجح این است که حد معینی برای مسافت قصر وجود ندارد؛ و هر اندازه در لغت عرب که پیامبر قومش را با آن خطاب کرده است، به آن سفر گفته می‌شود، معتبر است؛ چون اگر برای مسافت سفر غیر از آنچه ذکر کردیم حدی می‌بود پیامبر(صلى الله عليه وسلم) قطعا از بیان آن چشم‌پوشی نمی‌کردند و اصحاب هم از سؤال کردن درباره آن، غافل نمی‌ماندند و در عدم نقل آن برای ما اتفاق نمی‌کردند».[6]
مکانی که از آنجا نماز قصر می‌شود
جمهور علما اتفاق نظر دارند بر اینکه شرط قصر نماز، شروع سفر و خروج از آبادی است. و تا وقتی که مسافر به اول خانه‌های آبادی برنگردد مدت قصر نمازش تمام نمی‌شود. ابن منذر گوید: از این که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در مسافرتهایش قبل از خروج از مدینه نمازش را قصر کند اطلاعی ندارم. و انس می‌گوید: (صلیت الظهر مع النبی(صلى الله عليه وسلم) بالمدینة أربعا و بذی الحلیفة رکعتین)[7] «نماز ظهر را در مدینه با پیامبر(صلى الله عليه وسلم) چهار رکعت و نماز عصر را در ذوالحلیفه دو رکعت خواندم».
اگر مسافر برای انجام کاری اقامت کرد و (از ابتدا) قصد اقامت نداشت تا وقتی که برمی‌گردد نمازش را قصر کند
از جابر روایت است: (أقام النبی(صلى الله عليه وسلم) بتبوک عشرین یوما یقصر الصلاة)[8] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) بیست روز در تبوک اقامت کرد و نمازش را قصر می‌کرد».
ابن قیم گوید: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) برای امت بیان نفرموده است که اگر کسی بیشتر از این مدت اقامت کند، نمی‌تواند نمازش را قصر کند، اقامت پیامبر این مدت بطول انجامیده.[9]
پس اگر قصد اقامت بیش از نوزده روز را کرد باید نمازهایش را کامل بخواند. همچنانکه ابن عباس(رض) گوید: (أقام النبی(صلى الله عليه وسلم) تسعة عشر یقصر، فنحن إذا سافرنا تسعة عشر قصرنا و إن زدنا أتممنا)[10] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نوزده روز اقامت کرد و نمازش را قصر کرد و ما هم وقتی که نوزده روز مسافرت کنیم قصر می‌کنیم و اگر از نوزده روز بیشتر بمانیم نمازمان را کامل می‌خوانیم».
[1]) صحیح : [ص. ج 3762]، م (686/478/1)، د (1187/64/4)، نس (116/4)، جه (1065/339/1)، ت (5025/309/4).
[2]) صحیح : [. جه 876]، م (687/479/1)، د (1234/124/4)، نس (118/3)، جه (1068/339/1) در روایت ابن ماجه جمله آخر وجود ندارد.
[3]) صحیح : [ص. جه 871]، نس (183/3)، جه (1063/338/1).
[4]) متفق علیه : خ (1090/569/2)، م (685/478/1)، د (1186/63/4)، نس (225/1).
[5]) متفق علیه : م (689/479/1)، د (1211/90/4)، خ (1102/577/2)، نس (123/3).
[6]) المحلی (21/5).
[7]) فقه السنه (240 و 241/1)، و قول أنس : خ (1089/569/2)، م (690/480/1)، د (1190/69/4)، ت (544/29/2)، نس (235/1)، منظور از «بذی الحلیفة رکعتین» نماز عصر است همانطور که در روایات غیر بخاری به آن تصریح شده است.
[8]) صحیح : [ص. د 1094]، د (1223/102/4).
[9]) فقه السنه (241/1).
[10]) صحیح : [الإرواء 575]، خ (1080/561/2)، ت (547/31/2)، جه (1075/341/1)، د (1218/97/4)، أبوداود بجای عبارت «تسعة عشر» عبارت : «سبع عشرة» را ذکر کرده است.
