1- نیت

به دلیل فرموده خداوند متعال:

 وَمَا أمِرُوا إِلاَّ لِیَعبُدُوا اللهَ مُخلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ )بینه: 5)

«و به آنان دستور داده نشده بود مگر اینکه مخلصانه و حق‌گرایانه خدا را عبادت کنند».

و به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم): (إنما الأعمال بالنیات، و إنما لکل امری مانوی) [1] «قبول و صحت اعمال با نیات است، و پذیرش و پاداش هر عمل بستگی به نیت آن دارد».

لازم است که نیت هر شب، قبل از طلوع فجر باشد، به دلیل حدیث حفصه از پیامبر(صلى الله عليه وسلم) (من لم یجمع الصیام قبل الفجر فلا صیام له)[2] «کسی که قبل از طلوع فجر نیت روزه نکند روزه‌اش صحیح نیست».

2- خودداری از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند، از طلوع فجر تا غروب خورشید

خداوند متعال می‌فرماید:

( فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابتَغُوا مَا کَتَبَ اللهُ لَکُم وَ کُلُوا وَ اشرَبُوا حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الخَیطُ الأبَیضُ مِنَ الخَیطِ الأسوَدِ إلَی الفَجرِ ثُمَّ أتِمُّوا الصِّیَامَ إلَی اللَّیلِ )     (بقره: 187)

«پس هم اکنون با آنان (زنانتان) آمیزش کنید و چیزی که خدا برایتان نوشته است را بخواهید (همچون بقای نسل و حفظ دین و آبرو و پاداش اخروی) و بخورید و بیاشامید تا آن گاه که رشته سپیده بامداد از رشته سیاه (شب) برایتان از هم جدا و آشکار گردد. سپس روزه را تا شب ادامه دهید».

باطل کننده‌های روزه

هر یک از شش مورد زیر روزه را باطل می‌کند

1 و 2 خوردن و آشامیدن عمدی، لذا اگر کسی از روی فراموشی چیزی را بخورد یا بنوشد (روزه او باطل نمی‌شود و) نه قضای روزه بر او لازم است و نه کفاره:

از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من نسی وهو صائم فأکل أو شرب، فلیتم صومه، فإنما أصعمه الله و سقاه)[3] «اگر شخصی روزه‌دار از روی فراموشی چیزی را خورد یا نوشید، (روزه‌اش باطل نمی‌شود و) آنرا کامل کند؛ چراکه خدا اورا خورانیده یا نوشانیده است».

3- استفراغ عمدی، پس اگر خودبخود استفراغ کرد نه قضای روزه بر او لازم است و نه کفاره: از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من ذرعه القی فلیس علیه قضاء، و من استقاء عمدا فلیقض)[4] «اگر کسی خودبخود استفراغ کرد روزه‌اش باطل نشده و قضا بر او لازم نیست، ولی اگر عمداً استفراغ کند (روزه‌اش باطل می‌شود و) باید آن را قضا کند».

4 و 5- حیض و نفاس، اگرچه در آخرین لحظات روز باشد، بدلیل اجماع علماء.

6- جماع، با ارتکاب عمل جماع کفاره‌ای که در حدیث زیر آمده واجب می‌شود:

از ابوهریره(رض) روایت است: (بینما نحن جلوس عند النبی(صلى الله عليه وسلم) إذا جاءه رجل فقال: یا رسول الله هلکت، قال: ما لک؟ قال وقعت علی امرأتی و أنا صائم. فقال رسول الله(صلى الله عليه وسلم): هل تجد رقبة تعتقها؟ قال: لا. قال: فهل تستطیع أن تصوم شهرین متتابعین؟ قال: لا، قال: فهل تجد إطعام ستین مسکینا؟ قال: لا، قال: فمکث النبی(صلى الله عليه وسلم)، فبینا نحن علی ذلک أتی النبی(صلى الله عليه وسلم) بعرق فیها تمر والعرق المکتل – قال: أین السائل؟ فقال أنا، قال: خذ هذا فتصدق به. فقال الرجل: علی أفقر منی یا رسول الله؟ فوالله ما بین لابتیها – یریدالحرتین – أهل بیت أفقر من أهل بیتی – فضحک النبی(صلى الله عليه وسلم) حتی بدت أنیابه، ثم قال: أطعمه أهلک)[5] «در حالیکه نزد پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نشسته بودیم، مردی آمد و گفت: ای رسول خدا! هلاک شدم، (پیامبر(صلى الله عليه وسلم)) فرمود: چی شده، گفت: در حال روزه با همسرم آمیزش کردم، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود آیا می‌توانی برده‌ای را آزاد کنی؟ گفت نه، فرمود: آیا می‌توانی دو ماه پشت سر هم روزه بگیری؟ گفت نه، فرمود: آیا می‌توانی شصت مسکین را طعام بدهی؟ گفت نه، (ابوهریره) گفت: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) مکثی کرد، آنگاه سبد بزرگی از خرما را برای پیامبر(صلى الله عليه وسلم) آوردند، فرمود: سؤال کننده کجاست؟ آن مرد گفت: من هستم. (پیامبر(صلى الله عليه وسلم)) فرمود: این را بگیر و (آن را بعنوان کفاره روزه‌ات) صدقه بده، آن مرد گفت: به فقیرتر از خودم بدهم ای رسول خدا؟ به خدا قسم در تمام مدینه خانواده‌ای فقیرتر از خانواده من وجود ندارد. پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خندید به گونه‌ای که دندان‌های نیشش نمایان شد، سپس فرمود: (با آن) خانواده‌ات را طعام بده».

آداب روزه

برای روزه‌دار مستحب است که آداب زیر را رعایت کند:

1- سحری خوردن

از انس روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (تسحروا فإن فی السحور برکة)[6] «سحری کنید، چون در سحری کردن برکت است». سحری کردن اگرچه با جرعه‌ای آب هم باشد تحقق پیدا می‌کند؛ به دلیل حدیث عبدالله بن عمرو از پیامبر(صلى الله عليه وسلم): (تسحروا ولو بجرعة ماء)[7] «سحری کنید اگرچه با جرعه‌ای از آب باشد».

تأخیر در سحری مستحب است: از انس، از زید بن ثابت(رض) روایت است: (تسحرنا مع النبی(صلى الله عليه وسلم) ثم قام إلی الصلاة. قلت: کم کان بین الأذان و السحور؟ قال قدر خمسین آیة)[8] «با پیامبر(صلى الله عليه وسلم) سحری خوردیم، سپس پیامبر(صلى الله عليه وسلم) برای نماز بلند شد، (انس گوید) گفتم: فاصله بین أذان و سحری خوردن چقدر بود؟ گفت به اندازه تلاوت پنجاه آیه».

اگر اذان (صبح) را شنید در حالی که غذا یا نوشیدنی در دست داشت، می‌تواند آن را بخورد یا بیاشامد، به دلیل حدیث ابوهریره که گوید: پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا سمع أحدکم النداء و الإناء علی یدیه فلا یضعه حتی یقضی حاجته منه)[9] «اگر یکی از شما ظرف آب را در دست داشت و اذان را شنید، تا نیازش را از آن برطرف نکرده، ظرف را نگذارد».

2- پرهیز از سخنان بیهوده و دشنام دادن و چیزهای منافی روزه‌

از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (إذا کان یوم صوم أحدکم فلا یرفث و لا یصخب و لایجهل فإن شاتمه أحد أو قاتله فلیقل إنی صائم)[10] «هرگاه یکی از شما روزه بود، فحش نگوید و داد و فریاد نکشد، و از اعمال جاهلانه پرهیز کند، و اگر کسی به او دشنام داد یا با او دعوا کرد باید بگوید: من روزه هستم».

همچنین از ابوهریره روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من لم یدع قول الزور و العمل به فلیس لله حاجة فی أن یدع طعامه و شرابه)[11] «کسی که از گفتار باطل وعمل کردن به آن دست برندارد، خدا هیچ نیازی به خودداری او از خوردن و آشامیدن ندارد».

3- سخاوت و تلاوت قرآن

از ابن عباس(رض) روایت است: (کان النبی(صلى الله عليه وسلم) أجود الناس بالخیر، و کان أجود ما یکون فی رمضان حین یلقاه جبریل، و کان جبریل علیه السلام یلقاه کل لیلة فی رمضان حتی ینسلخ، یعرض علیه النبی(صلى الله عليه وسلم) القرآن، فإذا لقیه جبریل کان أجود بالخیر من الریح المرسلة)[12] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) سخاوتمندترین مردم از لحاظ خیر بود و در ماه رمضان وقتی که جبرئیل او را ملاقات می‌کرد بیشتر سخاوتمند می‌شد، و جبرئیل هر شب در ماه رمضان تا پایان ماه با او ملاقات می‌کرد و پیامبر(صلى الله عليه وسلم) قرآن را بر او می‌خواند و وقتی که جبرئیل با اوملاقات می‌کرد، او برای بخشش خیر، از تندباد سریع‌تر می‌شد».

4- تعجیل در افطار

از سهل بن سعد روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (لایزال الناس بخیر ما عجلوا الفطر)[13] «تا زمانیکه مردم در افطاری عجله کنند در خیر و خوبی‌اند».

5- افطاری خوردن به صورتی که در حدیث زیر آمده است

از انس روایت است: (کان رسول الله(صلى الله عليه وسلم) یفطر علی رطبات قبل أن یصلی، فإن لم تکن رطبات فعلی تمرات، فإن لم تکن حسا حسوات من الماء)[14] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) قبل از آنکه نماز مغرب را بخواند با چند خرمای رطب افطار می‌کرد، اگر خرمای رطب نبود چند خرمای خشک و اگر خرمای خشک نبود، چند جرعه آب می‌نوشید».

6- خواندن دعای زیر هنگام افطار

از ابن عمر روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) وقتی افطار می‌کرد می‌فرمود: (ذهب الظما و ابتلت العروق و ثبت الأجر إن شاء الله)[15] «تشنگی بر طرف شد و رگ‌ها تر و خیس شدند إن شاء الله اجر و پاداش بر جای ماند».
[fusion_sharing tagline=”دیگران را هم از این موضوع فقه آگاه سازید” tagline_color=”” title=”” link=”” description=”” pinterest_image=”https://almoflihun.com/wp-content/uploads/2015/02/فقه-قرآن-و-سنت.jpg” icons_boxed=”yes” icons_boxed_radius=”4px” box_colors=”#f76d21″ icon_colors=”#ffffff” tooltip_placement=”” backgroundcolor=”#ffffff” class=”” id=””][/fusion_sharing]

---

[1]) تخریج در ص (34).
[2]) صحیح : [ص. ج 6538]، د (2437/122/7)، ت (726/116/2)، نس (196/4) بنحوه.
[3]) صحیح : [ص. ج 6573]، م (1155/809/2)، این لفظ مسلم است، خ (1923/155/4)، جه (1673/535/1)، ت (717/112/2).
[4]) صحیح : [ص. ج 6243]، ت (716/111/2)، د (2363/6/7)، جه (1676/536/1).
[5]) متفق علیه : خ (1936/163/4)، م (111/781/2)، د (2373/20/7)، ت (720/113/2)ف جه (1671/534/1).
[6]) متفق علیه :خ (1923/139/4)، م (1095/770/2)، ت (703/106/2)، نس (141/4)، جه (1692/540/1).
[7]) صحیح : [ص. ج 2945]، حب (884/223).
[8]) متفق علیه : خ (1921/138/4)، م (1097/771/2)، ت (699/104/2)، نس (143/4)، جه (1694/540/1).
[9]) صحیح : [ص. ج 607]، د (2333/475/6)، کم (426/1).
[10]) قسمتی از حدیث «کل عمل ابن ادم …» مراجعه شود به ص (257).
[11]) صحیح : [مختصر خ 921]، خ (1903/116/4)، د (2345/488/6)، ت (702/105/2).
[12]) متفق علیه : خ (6/30/1)، م (2308/1803/4).
[13]) متفق علیه : خ (1957/198/4)، م (1098/771/2)، ت (695/103/2).
[14]) حسن صحیح : [ص. 2065]، د (2339/481/6)، ت (692/102/2).
[15]) حسن : [ص. د 2066]، د (2340/482/6).