یکی از برجسته ترین فضایل ماه مبارک رمضان شب قدر است، شبی زیبا و مقدسی که الله سبحانه و تعالی در آن ثواب اعمال نیک را برای امت اسلامی مضاعف و بسیار زیاد می کند.
الله سبحانه و تعالی میفرماید:
اِنَّا أَنْزَلْنَاهُ ، همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، یعنی همانا تمام قرآن یکبارگی از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده، وسپس بعد از آن در طی ۲۳ سال برحسب وقایع بر رسول اکرم صلی الله و علیه و سلم نازل شده است.
این قول ابن عباس رضی الله عنهما وبعضی از صحابه می باشد.
مراد از “قدر” در فرموده ی الله سبحانه وتعالی:” لَیْلَهُ الْقَدْر” چیست ؟
در تسمیه شب قدر پنج قول ذکر شده است:
- ۱- همانا آن شب دارای عظمت وبزرگِی است، وگفته می شود فلانی دارای بزرگی و عظمت است.
قوله تعالی: “وما قدروا الله حق قدره” آنان آنگونه که شایسته است خدا را نشناختند. - ۲- همانا آن شب تنگ است، شبی است که بخاطر نزول فرشتگان در زمین، زمین بر آنان تنگ می شود.
قوله تعالی : “ومن قدر علیه رزقه” وآن کسی که رزق و روزی بر او تنگ شده است. - ۳- قدر بمعنای حکم می باشد. مثل اینکه بگوییم اشیاء در آن اندازه گرفته می شوند.
- ۴- همانا کسی که قدر ومنزلتی ندارد، بخاطر عبادت و طاعت در شب قدر دارای ارزش ومنزلت ” قدر” می شود.
- ۵- برای اینکه در آن شب کتابی نازل شده است که دارای قدر و ومنزلت است، ودر آن شب رحمت وفرشتگانی که دارای قدر ومنزلت خاصی هستند نازل می شود.
الله سبحانه و تعالی شب قدر را مبارک توصیف کرده است، بخاطر زیاد بودن خیر وبرکت وفضل آن شب، آن شب را به عنوان شبی که در آن هرگونه کار حکیمانه ای بیان ومقرر گشته توصیف کرده است.
یعنی اینکه تمام اوامری که از طرف الله سبحانه و تعالی که در آن سال انجام می گیرد، از ارزاق و عمرها وخیر وشر وغیره، از لوح محفوظ به فرشتگانی که مسؤولیت نوشتن به عهده ی آنان است انتفال می یابد، وبدون شک تمام اوامر وکارهای پروردگار با حکمت ومحکم ومتیقن می باشد،که در آن هیچ نقص وخلل وجهل وباطلی جا ندارد.
امام مجاهد رحمه الله می فرماید:
امام ابن کثیر رحمه الله می فرماید:
واین قول که شب قدر بهتر از عبادت هزار ماهی که در آن شب قدر نیست. اختیار ابن جریر است واین قول صحیح وراجح می باشد.
فرشتگان وجبرئیل در آن شب با اجازه ی پروردگارشان پیاپی به سوی عبادت کنندگان شب زنده دار می آیند برای هر گونه کاری که الله سبحانه و تعالی دستور داده باشد.
حضرت ابوهریره رضی الله عنه میفرماید:
فرشتگان در شب قدر
تعداد فرشتگان شب قدر در زمین بیشتر از سنگ ریزه ها می باشد، واین دلالت برکثرت رحمت وبرکت در این شب می باشد .
همانا نزول فرشتگان نزول رحمت وبرکت الهی است، همانطوری که فرشتگان در موقع تلاوت قرآن وحلقه های علم نازل می شوند وبالهایشان را برای طالب علم می گسترانند .
اما مراد از روح در آیه، جبریل امین علیه السلام می باشد، وآن از باب عطف خاص برعام می باشد.
آن شب، شبِ سلامت ورحمت ودرود فرشتگان برمؤمنان، شب زنده داراست تا طلوع صبح.
در معنای سلام در این آیه دو قول می باشد:
امام مجاهد رحمه الله می فرماید:
در آن شب هیچ بیماری ودردی صورت نمی گیرد، وهیچ شیطانی رها نمی شود.
ابن قتیبه رحمه الله می فرماید:
همانا معنای سلام خیر و برکت است.
منظور از سلام یعنی اینکه شب قدر شب سلامتی برای مؤمنین از هر چیز مخوف وترسناک می باشد، و بخاطر زیاد بودن اشخاصی که از آتش جهنم آزاد می شوند، واز عذاب آن نجات می یابند.
- منظور از سلام یعنی اینکه شب قدر برای مؤمنین شب سلامتی می باشد، از هر چیز مخوف وترسناک، بخاطر اینکه افراد زیادی در این شب از آتش نجات می یابند واز عذابش در امان می مانند.
- آن شب باطلوع فجر که انتهای عمل وعبادت شب می باشد پایان می یابد.
- نزول قرآن کریم که آن بعنوان معجزه ی جاویدان بر رسول اکرم صلی الله علیه وسلم برای هدایت جهانیان می باشد، وحجتی است بر معاندین.
- همانا شبی است که در آن برکت ورحمت زیاد می باشد.
- شبی است که در آن ارزاق وعمر وحوادث سال آینده مقدر ومشخص می شود.
- شبی است که عبادت در آن بهتر از هزارماه می باشد.
- شبی است که فرشتگان در آن نازل می شوند، ونزول فرشتگان همراه با خیر وبرکت ورحمت وآزاد شدن بندگان از آتش می باشد.
- همانا شبی است که در آن سلامتی از امراض وعقوبات می باشد.
- قیام آن شب سبب کفاره وبخشش گناهان گذشته می شود.
رسول اکرم می فرماید:
“من قام لیله القدر إیمانا وإحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه” متفق علیه .
«هر کس شب قدر را بپا دارد در حالی که ایمان وامید اجر دارد گناهان گذشته او بخشیده می شود» .
لیله القدر کدام شب است
برادر و خواهر مسلمان!
زمانِ دقیقِ وقوع و دخولِ شب قدر دقیقاً برای هیچ کسی مشخص نیست.
- رسول الله صلی الله علیه و سلم درحدیثی فرمودند که شب قدر را در شب ۲۵ ، ۲۷ و ۲۹ رمضان تلاش نمایید ،
- در حدیث دیگری فرمودند شب قدر را در ۷ شب آخر رمضان جستجو نمایید!
- و در حدیث دیگری فرمودند که در ۱۰ شب آخر رمضان جستجو نمایید و بهتر این است که در ۱۰ شب آخر رمضان جستجو شود .
ابوسعید خدری رضی الله عنه میگوید:
اعْتَکَفْنَا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلمالْعَشْرَ الأَوْسَطَ مِنْ رَمَضَانَ فَخَرَجَ صَبِیحَةَ عِشْرِینَ فَخَطَبَنَا وَقَالَ:
«إِنِّی أُرِیتُ لَیْلَةَ الْقَدْرِ ثُمَّ أُنْسِیتُهَا أَوْ نُسِّیتُهَا فَالْتَمِسُوهَا فِی الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ فِی الْوَتْرِ…» (بخاری)
در دهه ی دوم رمضان با رسول الله صلی الله علیه وسلم به اعتکاف نشستیم.
آنحضرت صلی الله علیه وسلم صبح روز بیستم، بیرون آمد وبه ایراد سخن پرداخت وفرمود:
﴿شب قدر، در خواب برایم مشخص شد. ولی من آنرا فراموش کردم و یا آنرا از یادم بردند. پس آنرا در شبهای فرد دهة آخر، جستجو نمایید﴾
رسول کریم صلی الله علیه وسلم در دهه ی آخر ماه مبارک رمضان تلاش بیشتری در نمازخواندن و قرائت قرآن و دعا خواندن می کردند که در دیگر روزهای سال چنین تلاشی نداشتند،
چنانکه عایشه رضی الله عنها روایت کرده است که:
« کان إذا دخل العشر الأواخر أحیا اللیل وأیقظ أهله وشد المئزر» (بخاری: ۲۰۲۴).
هنگامیکه دهه آخر رمضان، فرا می رسید، رسول الله صلی الله علیه وسلم کمرش را محکم می بست (از همسران، دوری می گزید) و شب خود را با عبادت، زنده نگه می داشت و خانواده اش را نیز بیدار می کرد.
و در مسند امام احمد و صحیح مسلم آمده است:
«کان یجتهد فی العشر الأواخر مالا یجتهد فی غیرها».
در دهه ی آخر ماه رمضان تلاش بیشتری را (در عبادت) می کردند که در دیگر روزهای سال چنین تلاشی نداشتند.
علما، در مورد لیلۃ القدر میفرمایند:
شب قدر در دهه ی آخر ماه مبارک رمضان است، اما در چه شبی از دهه ی آخر می باشد اختلاف کرده اند که مشهورترین آنها عبارتند از:
- ۱- شب ۲۱ و این قول امام شافعی رحمه الله است.
- ۲- شب ۲۳ و این قول بسیاری از صحابه و تابعین است .
- ۳- بعضی علما بالای شب های ۲۵ و۲۷ و۲۹ تأکید کرده اند.
- ۴- برخی دیگری از علما، بالای شب آخر رمضان تأکید کرده اند.
- ۵- جمهور علما شب قدر را داخلِ دهه ی آخر ماه مبارک رمضان میدانند،
علمای کرام فرموده اند که:
شب لیلۃ القدر، در هر سال تغییر می کند، یعنی اینکه احتمال دارد یک سال ۲۱ وسال دیگر ۲۵ وسال دیگر ۲۳ باشد.
واین قول ابی قلابه وغیره است، واین بعنوان صحیح ترین قول می باشد.
ابن کثیر رحمه الله تعالی میفرماید:
از ابی قلابه روایت شده است که فرمود شب قدر در دهه ی آخر است وهر سال تغییر می کند، واین قول صریح بزرگانی چون امام مالک وثوری وامام احمد واسحاق ابن راهویه وابو ثور و مزنی و ابن خزیمه، امام شافعی (رح) دیگران می باشد.
اعتکاف در رمضان و شب قدر
از بهترین وسیله برای بدست آوردن ثواب و اجر شب قدر اعتکاف کردن یعنی ماندن در مسجد بقصد عبادت می باشد،
رسول اکرم صلی الله علیه وسلم دهه ی آخر رمضان را اعتکاف می نمودند، و به قراءت قرآن ودعا ونیایش مشغول می شدند، و متأسفانه از امروزه سنت اعتکاف (ماندن در مسجد بقصد عبادت) ترک شده است، در حالیکه رسول اکرم صلی الله علیه وسلم واهل بیتش وصحابه کرام رضوان الله تعالی علیهم اجمعین بر این عبادت مواظبت می کردند.
از عایشه روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم در ده روز آخر رمضان به اعتکاف می‌نشست و می‌فرمود :
(تحروا لیله القدر فی العشر الأواخر من رمضان) (صحیح بخاری)
«شب قدر را در ده شب آخر رمضان جستجو کنید».
و مستحب است که شخص معتکف به عباداتی مانند نماز و تلاوت قرآن و سبحان الله والحمدلله و لا إله الا الله و الله اکبر گفتن و طلب مغفرت و صلوات بر پیامبر صلی الله و علیه وسلم، و دعا کردن وبحث و گفتگوی علمی و مانند اینها مشغول شود، و مکروه است که اعتکاف کننده خودش را با سخنان و اعمال بیهوده سرگرم کند همانطور که ساکت ماندنش به گمان اینکه سکوت، او را به خدا نزدیک می‌کند مکروه است».
اعتکاف کننده می‌تواند هنگام ضرورت از محل اعتکافش (مسجد) خارج شود، همچنان که شانه کردن مو، تراشیدن سر و گرفتن ناخن‌ها و نظافت بدن برایش مباح است.
اعتکاف با بیرون رفتن از مسجد بدون ضرورت و همبستری کردن با همسر باطل میشود.
ابن کثیر رحمه الله می فرماید:
مستحب است که زیاد به دعا ونیایش برداخته شود ومستحب است که این دعا زیاد خوانده شود:
امام احمد رحمه الله از ام المؤمنین عائشه رضی الله عنها روایت کرده است که فرمود:
“پروردگارا همانا تو بخشنده ای و بخشش و گذشت را دوست داری پس مرا ببخشای.”
بهترین وقت نماز شب ۱/۳ (یکِ سوم) اخیر پایان شب است زیرا در اینوقت دعاء مستجاب است، مثلاً اگر أذان مغرب ساعت ۷ شب باشد و اذان صبح هنگام طلوع فجر ساعت ۴ صبح باشد، یعنی، بعد از أذان مغرب تا اذان صبح ۹ ساعت فاصله باشد، ۱/۳ اخیر شب در اینصورت بعد از ساعت ۱ شب شروع میشود.
نزول سوره قدر
ابن جریر (رح) به روایت مجاهد (رح) واقعه ی دیگری را ذکر نموده است که عابدی در قوم بنی اسرائیل بود که همه شب در عبادت مشغول بود.او به هنگام صبح به جهاد بیرون می رفت و به جهاد مشغول می شد، و بدین شکل او هزار ماه در عبادت به سر برد،بر این، الله سبحانه و تعالی، سوره ی «قدر» را نازل فرمود.
خازن در این روایت «یسلّمون» را نیز اضافه نموده، یعنی دعای سلامتی می کنند، و حاصل یصلون نیز همین است؛ زیرا رحمت و سلامتی لازم و ملزوم یکدیگر می باشند، همین را قرآن کریم به لفظ «سلام» یاد نموده.
مراد از امر خیر نیز همین است، و نیز در روایات آمده است که توبه در این شب قبول می شود،دروازه های آسمان باز می گردند، و فرشتگان بر هر مومن سلامی می گویند.
(کذا فی الدر المنثور)، انجام این امور توسط ملائکه و موجب سلامتی آن، امری است ظاهر، مراد از امر، آن اموری است که در سوره ی «دخان» به عنوان امر حکیم و طی شدن آن را در شب قدر ذکر فرمود، و) آن شب قدر (با همین صفت و برکت) تا طلوع فجر می ماند. (این طور نیست که در قسمتی از این شب برکت باشد و در قسمت دیگر نباشد.)
ابن ابی حاتم از مجاهد مرسلاً روایت نموده است که رسول کریم صلی الله علیه وسلم وضعیت جهادگری از قوم بنی اسرائیل را ذکر فرمود که او تا هزار ماه پشت سر هم در جهاد مشغول ماند که هیچ گاه شمشیر را به زمین نمی گذاشت، مسلمانان با شنیدن آن در شگفت قرار گرفتند،بر این، سوره ی «قدر» نازل گردید، و در این، عبادت یک شب این امت را بالاتر از عبادت تمام عمر آن جهادگر یعنی هزارماه قرار داد.
ابن کثیر (رح) این را قول امام مالک (رح) دانسته است و بعضی از شوافع آن را قول جمهور قرار داده اند،
خطابی بر این، ادعای اجماع را دارد، اما بعضی محدثین در این باره اختلاف نظر دارند. ( ماخوذ از ابن کثیر)
اما در مورد معانی دیگر قدر:
۱- یکی از معانی قدر، عزت و شرف است.
زهری و غیره از حضرات علما در اینجا همین معنی را مراد گرفته اند، و وجه نامگذاری این شب به “لیله القدر” عظمت و شرف آن است،
ابووراق فرموده است:
۲- به این شب لیله القدر از آن جهت می گویند که انسانی که قبل از این در اثر بی عملی، قدر و قیمتی نداشت، به توبه و استغفار و عبادت در این شب، صاحب قدر و شرف قرار می گیرد.
۳- معنای دیگر قدر، تقدیر و حکم می آید.
با توجه به این معنی، علت لیله القدر گفتنش این می باشد که در این شب تمام آنچه برای مخلوقات در تقدیر ازلی نوشته شد، آن مقداری از آن که در این سال تا رمضان آینده پیش می آید، آن به فرشتگانی که مامور تدبیر و تنفیذ امور کاینات می باشند سپرده میشود.
در این شب مقدار مقرّره ی عمر، مرگ و رزق هر انسان و نیز باران و غیره به فرشتگان املاء می گردد،حتی اگر برای یکی در این سال حج مقدر شده است نیز نوشته می شود،فرشتگانی که این امور به آنها سپرد شده است موافق به قول ابن عباس چهار نفر می باشند، که عبارتند از:
اسرافیل، میکائیل، ملک الموت و جبرائیل. (قرطبی)
این مضمون به صراحت در قرآن آمده است.
«إنا أنزلنه فی لیله مبارکه إنّا کنّا منذرین فیها یفرق کل أمر حکیم أمرا من عندنا» [دخان، آیات ۳،۴ و ۵]
که در این لیله مبارکه تمام امور فیصله ی تقدیر، نوشته می شوند، و در تفسیر آیه گذشت، که مراد از لیله مبارکه نزد جمهور مفسیرین لیله القدر است.
مقصود از فیصله ی امور تقدیر در این شب، این است که آنچه از امور تقدیر که در این سال قابل تنفیذ می باشد آنها را از لوح محفوظ نقل نموده به فرشتگان می سپارند، اگر چه اصل نوشته تقدیر در روز ازل انجام گرفته است.
بزرگترین فضیلت این شب همان است که درباره این سوره بیان گردیده است که عبادت این یک شب، از عبادت هزار ماه، یعنی هشتاد و سه سال، بهتر است.
باز برای بهتر بودن آن، حدی مقرر نیست، که چقدر بهتر است، آیا دو برابر، چهار برابر، ده برابر، صد برابر و غیره همه در این امکان دارند.
در صحیحین از حضرت ابوهریره رضی الله عنه منقول است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود:
هر کسی که در شب قدر برای عبادت برخاست، همه گناهای گذشته ی او عفو می گردد.
از حضرت ابن عباس (رض) روایت است که نبی اکرم صلی الله علیه وسلم فرمود:
تمام فرشتگان که در سدره المنتهی اسکان یافته اند، در شب قدر همراه با جبرئیل (ع) به دنیا فرود می آیند، و هیچ مرد و زن مومن نیست که آنها را سلام نکنند، غیر از کسی که او شراب بنوشد یا گوشت خوک بخورد.
در حدیثی رسول کریم صلی الله علیه وسلم فرمود:
هر کسی که از خیر و برکت شب قدر محروم بماند، او کاملاً محروم و بدشانس است.
بسیاری در شب قدر انوار خاصی را مشاهده خواهند کرد، اما نه این برای همه حاصل می گردد و نه در تحصیل ثواب و برکات شب قدر دخلی خواهند داشت، لذا نباید به فکر آنها بود.
جا دارد در اینجا ذکر کرد که،همه کتب آسمانی فقط در رمضان نازل شده اند.
حضرت ابوذر غفاری (رض) روایت نموده است که رسول کریم صلی الله علیه وسلم فرمود:
صحیفه های حضرت ابراهیم به تاریخ سوم رمضان، تورات در تاریخ ششم، انجیل در تاریخ سیزدهم و زبور در تاریخ هجدهم رمضان نازل گردیده است، و قرآن کریم به تاریخ بیست و چهارم رمضان بر رسول کریم صلی الله علیه وسلم نازل شده است.
دراین شب، فرشتگان تمام وقایع پیش آینده تقدیر در سال را با خود همراه گرفته به زمین فرود می آیند.
موضوع خیلی مهم دیگری را که برادران و خواهران مطرح کردند، تغییر شب و روز، و تغییر تاریخ در ممالک مختلف دنیا میباشد.
با توجه به اختلاف مطالع در ممالک و شهرهای مختلف، شب قدر مختلف می باشد!
در این موضوع، هیچگونه اشکالی نیست، زیرا به اعتبار هر کجا که شب قدر بیاید در شب همانجا برکات لیله القدر حاصل می شوند. و ذات پاک الله سبحانه و تعالی بهتر میداند.
هر کسی که در شب قدر نماز عشا و صبح را به جماعت ادا کرد، او نیز ثواب آن شب را در می یابد،و هر کس، هرچه بیشتر عبادت کند به ثواب بیشتری نایل می گردد.
در صحیح مسلم به روایت حضرت عثمان رضی الله و عنه آمده است که رسول کریم صلی الله علیه وسلم فرمود:
هر کسی که نماز عشا را با جماعت ادا کرد به ثواب قیام نیم شب نایل آمده است و اگر نماز صبح را با جماعت ادا نماید، پس ثواب عبادت شب بیداری همه شب را یافته است.
سبحان الله عزیزان من!
چقدر الله تعالی بالای بندگانش مهربان است، و چادر رحمت و مغفرتش را بر بام تک تک بندگانش گسترده است.
دلت را خانه ی مـا کن، مصفّـا کردنش با من
به ما درد دل افشا کن، مـداوا کردنش با من
اگر گـم کرده‌ای ای دل، کـلید استجــابت را
بیـا یک لحظه با مـا باش، پیــدا کردنش با من
بیفشان قطره اشکی که من هستـم خریدارش
بیـاور قطره‌ای اخــلاص، دریـا کـردنش با من
اگـر درها به رویت بسته شــد دل برمکن بازآ
درِ این خانه دق‌البـاب کُـــن وا کردنش با من
به من گو حاجت خود را، اجـابت می‌کنم آنـی
طلب کن آنچه می خواهی، مهیا کردنش بامن
بیا قبل از وقـوع مرگ روشـن کن حسابت را
بیاور نیک و بد را، جمـع و منها کردنش با من
چو خوردی روزی امروز ما را شـکر نعمت کن
غم فردا مخور، تأمیــن فـــردا کردنش با من
به قـرآن آیه‌ی رحمت فـراوان است ای انسان
بخوان این آیه را، تفسیر و معنا کردنش با من
اگر عمری گنـه کردی، مشو نومیــد از رحمت
تو نامـهٔ توبه را بنویس، امضـا کردنش با مـن
بلی برادر و خواهر مسلمان!
شما فقط عریضه ی توبه ی تان را بنویسید و تقدیم خالق مهربان کنید، امضأ کردنش با او تعالی است، عزیز!
جهان سپاس استاد محترم خداوند اجر این همه زحمات را برایت بدهد !
انشاءالله در نشر همچون درس های مهم ما هم سهم میگیرم تا حد توان خود به امید موفقیت های بیشتر شما .
السلام علیکم و رحمت الله
بارک الله فیکم
السلام علیکم و رحمت الله
استاد محترم یک سوال داشتم
بعضی از اشخاص میگوین عید را پیش از نمازعید تبریک گفتن خلاف سنت رسول الله است ؟
لطف نموده درباره معلومات دهید تشکر.