اوقات نماز

اوقات نماز

از جابر بن عبدالله روایت است: (أن النبی(صلى الله عليه وسلم) جاءه جبریل علیه السلام فقال له: قم فصله، فصلی الظهر حین زالت الشمس، ثم جاءه العصر فقال: قم فصله، فصلی العصر حین صار ظل کل شیء مثله، ثم جاءه المغرب فقال: قم فصله، فصلی المغرب حین وجبت الشمس، ثم جاءه العشاء فقال قم فصله، فصلی العشاء حین غاب الشفق، ثم جاءه الفجر فقال قم فصله، فصلی الفجر حین برق الفجر، أو قال سطح الفجر.

ثم جاءه من الغد للظهر فقال، قم فصله، فصلی الظهر حین صار ظل کل شیء مثله، ثم جاءه العصر فقال: قم فصله، فصلی العصر حین صار ظل کل شیء مثلیه، ثم جاءه المغرب و قتا واحدا لم یزل عنه، ثم جاءه العشاء حین ذهب نصف اللیل، أو قال: ثلث اللیل فصلی العشاء ثم جاءه حین أسفر جدا فقال: قم فصله، فصلی الفجر، ثم قال: ما بین هذین الوقتین، وقت) [1] «جبرئیل علیه السلام نزد پیامبر(صلى الله عليه وسلم) آمد و به او گفت: بلند شو و نماز بخوان، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز ظهر را وقتی که خورشید – از وسط آسمان – زوال کرده بود خواند. سپس هنگام عصر نزد او آمد و به او گفت: بلند شو و نماز بخوان، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز عصر را هنگامی خواند، که سایه هر چیز به اندازه خودش شده بود سپس وقت مغرب نزد او آمد و به او گفت: بلند شو نماز بخوان پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز مغرب را وقتی که خورشید غروب کرده بود، خواند، سپس موقع عشاء نزد او آمد و به او گفت: بلند شو نماز بخوان پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز عشاء را وقتی خواند که شفق – سرخی بعد از غروب آفتاب – پنهان شده بود. سپس هنگام صبح نزد او آمد و به او گفت نماز بخوان، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز صبح را هنگامی که فجر نمایان شد، خواند.

سپس روز بعد هنگام ظهر نزد او آمد و گفت بلند شو و نماز بخوان، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز ظهر را هنگامی که سایه هر چیز به اندازه خودش شده بود، خواند، سپس وقت عصر نزد او آمد و گفت بلند شو و نماز بخوان، پیامبر نماز عصر را هنگامی که سایه هر چیز دو برابر خودش شده بود، خواند سپس هنگام مغرب در همان وقت دیروز آمد (و به او گفت نماز بخوان) سپس وقت عشاء هنگامی که نیمی از شب یا یک سوم آن گذشته بود نزد او آمد و نماز عشاء را در همان وقت خواند سپس وقتی که بامداد بسیار روشن نزد او آمد و گفت بلند شو و نماز بخوان، پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز صبح را ادا کرد و گفت: وقت هر نماز بین این دو وقت است».

ترمذی گوید: محمد (بن اسماعیل بخاری) گفت:صحیحترین حدیث درباره اوقات نماز حدیث جابر است:

1- ظهر: وقت آن از زوال خورشید (از وسط آسمان) تا وقتی است که سایه هر چیز به اندازه خودش شود.

2- عصر: وقت آن از زمانی است که سایة هر چیز به اندازة خودش شود، و تا غروب آفتاب ادامه دارد.

3- مغرب: وقت آن از غروب خورشید تا پنهان شدن شفق (سرخی خورشیدن پس از غروب آفتاب) است:

چون پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرموده‌اند: (وقت صلاة المغرب مالم یغب الشفق)[2] «وقت نماز مغرب تا قبل از پنهان شدن شفق است».

4- عشاء: وقت آن از پنهان شدن شفق تا نصف شب است، به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم) (وقت صلاة العشاء إلی نصف اللیل الأوسط)[3] «وقت نماز عشاء تا نیمه میانی شب است».

5- صبح: وقت آن از طلوع فجر تا طلوع خورشی است به دلیل فرموده پیامبر(صلى الله عليه وسلم): (وقت صلاة الصبح من طلوع الفجر مالم تطلع الشمس)[4] «وقت نماز صبح از طلوع فجر تا طلوع خورشید است».

(صلاه الوسطی) چه نمازی است؟

خداوند متعال می‌فرماید:

( حَافِظُوْاْ عَلَی الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الوُسطَی وَ قُوْمُوْاْ للهِ قَاْنِتِیْن ) (بقره: 238)

«بر خواندن نمازها و (بویژه) نماز وسطی (عصر کوشا باشید و) محافظت ورزید و فروتنانه برای خدا به پا خیزید».

از علی(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در روز جنگ احزاب فرمود:

(شغلونا عن الصلاة الوسطی صلاة العصر، ملأ الله بیوتهم و قبورهم نارا)[5] «ما را از نماز وسطی، یعنی نماز عصر باز داشتند، خداوند خانه‌ها و قبرهاشان را پر از آتش کند».

مستحب بودن ادای نماز ظهر در اول وقت هنگامی که گرما شدید نباشد:

از جابرن سمره روایت است: (کان النبی(صلى الله عليه وسلم) یصلی الظهر إذا دحضت الشمس)[6] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز ظهر را هنگامی که خورشید در حال زوال بود می‌خواند».

مستحب بودن تأخیر نماز ظهر در گرمای شدید تا وقت خنک شدن هوا:

از ابوهریره(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:

(إذا أشتد الحر فأبردوا بالصلاة، فإن شدة الحر من فیح جهنم)[7] «هنگام شدت گرما نماز را تا وقت خنک شدن هوا به تأخیر بیاندازید؛ چون شدت گرما از حرارت جهنم است».

مستحب بودن ادای نماز عصر در اول وقت:

از انس(رض) روایت است: (أن رسول الله(صلى الله عليه وسلم) کان یصلی العصر و الشمس مرتفعة حیة، فیذهب الذاهب إلی العوالی فیأتی العوالی والشمس مرتفعة)[8] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز عصر را زمانی می‌خواند که خورشید بلند و پرنور بود طوریکه اگر یکی از ما می‌خواست به منطقه عوالی (محلی در فاصله حدود چهار مایلی مدینه) برود، به آنجا می‌رسید در حالی که هنوز خورشید بلند بود».

گناه کسی که نماز عصر را از دست بدهد:

از ابن عمر(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (الذی تفوته صلاة العصر کأنما وتر بأهله وماله)[9] «کسی که نماز عصر را از دست بدهد مانند این است که اهل و مالش را از دست داده باشد».

از بریده(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من ترک صلاة العصر فقد حبط عمله)[10] «کسی که نماز عصر را ترک کند عملش از بین رفته است».

گناه کسی که نماز عصر را تا وقت زرد شدن خورشید به تأخیر بیاندازد:

از انس(رض) روایت است: از پیامبر(صلى الله عليه وسلم) شنیدم که می‌فرمود: (تلک صلاة المنافق، یجلس و یرقب الشمس حتی إذا کانت بین قرنی الشیطان قام فنقرها أربعا لایذکر الله إلا قلیلا)[11] «این نماز منافق است که می‌نشیند و منتظر می‌ماند تا خورشید بین دو شاخ شیطان قرار بگیرد، آنگاه بلند می‌شود و چهار رکعت نماز را (مانند مرغی که به زمین نوک می‌زند) تندتند می‌خواند و در آن یادی از خدا نمی‌کند مگر اندک».

مستحب بودن تعجیل در نماز مغرب و کراهت به تأخیر انداختن آن:

از عقبه بن عامر(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:

(لاتزال أمتی بخیر أو علی الفطرة مالم یؤخروا المغرب حتی تشتبک النجوم)[12] «امت من تا وقتیکه نماز مغرب را تا موقع ظاهر شدن ستارگان به تأخیر نیانداخته‌اند، همواره بر خیر و فطرت (دینی)، یا بر دین حنیف هستند».

از سلمه بن أکوع(رض) روایت است: (أن رسول الله(صلى الله عليه وسلم) کان یصلی المغرب إذا غربت الشمس و توارت بالحجاب)[13] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز مغرب را همینکه خورشید غروب می‌کرد و پنهان می‌شد می‌خواند.

مستحب بودن تأخیر نماز عشاء تا زمانیکه مشقتی در آن نباشد:

از عایشه(رض) روایت است: (أعتمم النبی(صلى الله عليه وسلم) ذات لیلة حتی ذهب عامة اللیل، و حتی نام أهل المسجد، ثم خرج فصلی، فقال: إنه لوقتها لولا أن أشق علی أمتی)[14] «شبی پیامبر(صلى الله عليه وسلم) نماز (عشاء) را به تأخیر انداخت تا اینکه قسمت اعظم شب گذشت و اهل مسجد خوابیدند، سپس خارج شد، نماز را خواند و فرمود: اگرامتم به سختی نمی‌افتادند ألان وقت آن (نماز عشاء) است».

کراهت خواب قبل از نماز عشاء و صحبت کردن (بدون مصلحت) بعد از آن:

از ابوبرزه(رض) روایت است: (أن رسول الله(صلى الله عليه وسلم) کان یکره النوم قبل العشاء و الحدیث بعدها)[15] «پیامبر(صلى الله عليه وسلم) خوابیدن قبل از عشاء و صحبت کردن بعد از آن را مکروه می‌دانست».

از انس(رض) روایت است: (نظرنا النبی(صلى الله عليه وسلم) ذات لیلة حتی کان شطر اللیل یبلغه، فجاء فصلی لنا ثم خطبنا فقال: ألا إن الناس قدصلوا ثم رقدوا، و إنکم لم تزالو فی صلاة ما انتظرتم الصلاة)[16] «شبی آنقدر منتظر پیامبر(صلى الله عليه وسلم) ماندیم تا اینکه نیمه شب فرا رسید؛ پس پیامبر(صلى الله عليه وسلم) آمد و برای ما امامت کرد سپس برایمان خطبه هایی خواند و فرمود: آگاه باشید که مردم نماز خوانده‌اند و خوابیده‌اند و شما از وقتی که منتظر نماز مانده‌اید، همواره در نماز بوده‌اید».

مستحب است نماز صبح در اول وقت خوانده شود (تغلیس – تاریکی اول فجر):

از عایشه(رض) روایت است: (کن نساء المؤمنات یشهدن مع رسول الله(صلى الله عليه وسلم) صلاة الفجر متلفعات بمروطهن، ثم ینقلبن إلی بیوتهن حین یقضین الصلاة، لایعرفهن أحد من الغلس)[17] «زنان مؤمن با پیامبر(صلى الله عليه وسلم) در نماز صبح حاضر می‌شدند در حالیکه خود را با لباسهایی (از خز یا پشم) می‌پوشیدند؛ و پس از آن که نمازشان را ادا می‌کردند به خانه‌هایشان باز می‌گشتند در حالیکه هیچ کس به خاطر تاریکی آنها را نمی‌شناخت».

چه زمانی شخص وقت نماز را دریافته است؟

از ابوهریره(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود:

(من أدرک من الصبح رکعة قبل أن تطلع الشمس فقد أرک الصبح، ومن أدرک رکعة من العصر قبل أن تغرب الشمس فقد أدرک العصر)[18] «کسی که به یک رکعت از نماز صبح برسد قبل از آنکه خورشید طلوع کند، نماز صبح را دریافته است و کسی که قبل از غروب آفتاب به یک رکعت از نماز عصر برسد، نماز عصر را دریافته است» این حکم، به نماز صبح و عصر اختصاص ندارد بلکه برای هر نمازی عمومیت دارد:

از ابوهریره(رض) روایت است که پیامبر(صلى الله عليه وسلم) فرمود: (من أدرک رکعة من الصلاة فقدأرک الصلاة)[19] «کسی که به یک رکعت از نماز برسد، نماز را دریافته است».

---

[1]) صحیح : [الإرواء 250]، أ (90/241/2)، نس (263/1)، ت (150//)، بنحوه.
[2]) حسن : [الإرواء 268/1]، م (612/173-427/1)، این لفظ مسلم است، د (392/67/2)، نس(260/1).
[3]) مصادر سابق.
[4]) مصادر سابق.
[5]) صحیح : [مختصر م 217]، م (627 – 205 – 437/1).
[6]) صحیح : [الإرواء 254]، م (618/432/1).
[7]) متفق علیه : م (615/430/1) این لفظ مسلم است، خ (533/15/2)، د (398/75/2)، ت (157/105/1)، نس (248/1)، جه (677/222/1).
[8]) متفق علیه : خ (550/28/2)، م (621/433/1)، د (400/77/2)، نس (252/1)، جه (682/223/1).
[9]) متفق علیه : م (626/435/1)، خ (552/30/2)، د (40/84/2)، ت (175/113/1)، نس (238/1).
[10]) صحیح : [ص. نس 497]، خ (553/31/2)، نس (236/1).
[11]) صحیح : [ص. د 399]، م (622/434/21) این لفظ مسلم است، د (409/83/2)، ت (160/107/1)، نس (254/1).
[12]) حسن صحیح : [ص. د 403]، د (414/87/2).
[13]) متفق علیه : م (636/441/1)، ت (164/108/1)، خ (561/41/2)، بخاری این حدیث را بدون عبارت «غرب الشمس» روایت کرده است، د (413/87/2)، نحوه، جه (688/225/1) ابن ماجه مثل همین را روایت کرده است.
[14]) صحیح : [مختصر م 223]، م (638 – 219 – 442/1).
[15]) متفق علیه : خ (568/49/2)، م (647-237-447/1)، د (394/69/2)، نس (246/1).
[16]) متفق علیه : خ (600/73/2)، این لفظ بخاری است، م (640/443/1)، نس(268/1).
[17]) متفق علیه : خ (578/54/2)، م (645/445/1) ، د (419/91/2)، نس (271/1)، ت (153/103/1)، جه (669/220/1).
[18]) متفق علیه :  (579/56/1)، م (608/424/1)، نس 273/1) نحوه.
[19]) متفق علیه : خ (580/57/1)، م (607/423/1)، د (1108/471/3)، ت (523/19/2)، نس (274/1).